از کتاب‌ یک میلیونی تا بن‌های 150 هزار تومانی

در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، ناشران علاوه بر معرفی کتاب‌های چاپ اول، کتاب‌های خود را با تخفیف‌های ویژه، عرضه می‌کنند. گفته می‌شود گردش مالی نمایشگاه کتاب، حدود 20 درصد گردش مالی صنعت نشر کشور است. مبلغ کل فروش در دو روز ابتدایی نمایشگاه امسال حدود 13 میلیارد تومان بوده که به اندازه 10 درصد کل فروش نمایشگاه سال گذشته است. فروشی که از سال 1393 تاکنون در حال افزایش بوده و از 46 میلیارد تومان در سال 1393 به 130 میلیارد تومان در سال 1397 رسیده است.

افزایش تقریباً سه برابری میزان فروش، لزوماً به معنای خرید کتاب‌های بیشتر یا سود بالاتر بازیگران عرصه نشر نیست. بلکه به معنای افزایش قیمت متوسط کتاب نیز می‌تواند باشد.

*چند می‌گیری کتاب بخوانی؟

پیدا کردن راه‌کاری برای ترویج کتاب‌خوانی و تشویق به مطالعه در جامعه‌ای که بنا بر آمارهای مرکز آمار، افراد آن روزانه فقط 15 دقیقه کتاب غیردرسی می‌خوانند، آسان به نظر نمی‌رسد. با این حال، دولت تلاش می‌کند با پرداخت یارانه به اقشار خاص، هم آمار کتاب‌خوانی را بالا ببرد، هم هوای جیب علاقه‌مندان به کتاب را داشته باشد و هم به بازار نشر، رونق بدهد.

پای ثابت این یارانه‌ها دانشجوها هستند. قشری که توفیق اجباری دانشجویی موجب شده بیشتر از بقیه با کتاب سر و کار داشته باشند و چند سالی است با داشتن بن‌کارت‌های یارانه‌ای، با خیال راحت‌تری در راهروی نمایشگاه به گشت‌وگذار بین کتاب‌ها مشغول می‌شوند؛ بن‌کارت‌‎هایی که البته، تنها بخشی از نیازهایشان را پوشش می‌دهد.

در سال 1390، دانشجوها با ثبت‌نام در سامانه اینترنتی و مراجعه به بانک، کارتی 40 هزار تومانی می‌گرفتند. آورده دانشجویان 20 هزار تومان بود و معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد، با مشارکتی 50 درصدی، 20 هزار تومان به آورده هر دانشجو اضافه می‌کرد. البته این مبلغ فقط به دانشجویانی تعلق می‌‎گرفت که زودتر از بقیه ثبت‌نام می‌کردند و سهمیه تخصیص داده شده وزارت فرهنگ به دانشجویان را از آن خود می‌کردند.

مبلغ این بن‌کارت‌ها به‌تدریج افزایش یافت تا به 80 هزار تومان در سال 1394 رسید. در سال 1395 و همزمان با 100 هزار تومانی شدن این کارت‌ها، نسبت مشارکت هم از 50 درصد به 60-40 تغییر کرد و سهم آورده دانشجویان در این بن‌کارت‌ها به 60 هزار تومان رسید. نسبت مشارکت از سه سال پیش بدون تغییر بوده، اما اعتبار بن‌کارت‌ها به 150 هزار تومان رسیده است.

تفاوت دیگر بن‌کارت‌های امسال با سال‌های قبل، استفاده از فناوری NFC موبایل و همچنین کارت ملی هوشمند توسط بانک شهر، بانک عامل این دوره نمایشگاه است که هزینه‌های صدور کارت را کاهش داده است.

*کتاب‌هایی با مخاطب خاص

اگر کتاب و کتاب‌خوانی را به‌عنوان یکی از اجزای سبد «تفریح و امور فرهنگی» خانوار در نظر بگیریم، می‌بینیم که حال و روز چندان خوبی ندارد. سبد تفریح و امور فرهنگی سال‌به‌سال در حال کوچک‌تر شدن است و معلوم نیست که کتاب هنوز هم در آن جای می‌گیرید یا خیر.

بنا بر آمار بانک مرکزی، سهم تفریح و امور فرهنگی در هزینه ناخالص خانوارهای شهری از 2.7 درصد در سال 1390 به 2.3 درصد در سال 1391 رسیده و پس از سه سال، در سال 1394 به دو درصد رسیده است. تفریح و امور فرهنگی در سال 1396 سهمی 1.9 درصدی در سبد هزینه خانوار داشته که این هزینه، علاوه بر کتاب، مربوط به سایر امور فرهنگی و تفریحات خانواده نیز می‌شود.

با این وجود این سهم پایین، کتاب‌های گران‌قیمت در غرفه‌های نمایشگاه خودنمایی می‌کنند. کتاب‌هایی که البته در دسته کتاب‌‎های تخصصی قرار دارند و مورد نیاز عموم مردم نیستند. با این حال، شاید اطلاع از قیمت آن‌ها جالب باشد.

قیمت پشت جلد گران‌ترین کتاب‌های فارسی نمایشگاه کتاب امسال، بیش از یک میلیون تومان است. «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5» که ترجمه نسخه به‌روز شده سال 2019 انجمن روانشناسی آمریکاست، یک میلیون و 300 هزار تومان قیمت خورده و انتشارات سالاوان چاپ اول آن را در سال 1397 با تیراژ یک‌هزار جلدی در قطع وزیری و با جلد گالینگور، روانه بازار کرده است. این کتاب هزار و 198 صفحه دارد.

رتبه دوم مربوط به کتابی به نام «اصطلاح‌نامه فقه: فقه- خروج رجعی برای حج مستحب» از انتشارات پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است که چاپ اول آن در سال 1397 با تیراژ 400 جلدی و قیمت یک میلیون و 200هزار تومانی به بازار آماده است. این کتاب در قطع رحلی با جلد گالینگور و در 760 صفحه منتشر شده است.

*اژدهای زرد، مهمان ویژه امسال

به رسم سال‌های گذشته امسال هم یکی از کشورهای خارجی شرکت‌کننده در نمایشگاه کتاب تهران، به‌عنوان مهمان ویژه، با اختصاص فضایی بیشتر و برنامه‌های جنبی متنوع، فرصت پیدا می‌کند تا ظرفیت‌های فرهنگی و حوزه نشر خود را به مخاطبان معرفی کند. امسال هم چین به‌عنوان مهمان ویژه انتخاب شده است.

چین علاوه بر حضور پررنگ در عرصه تجارت، در زمینه برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب نیز فعالیت می‌کند و به‌طور تخصصی به آن‌‎ها نگاه می‌کند. نمایشگاه بین‌المللی کتاب پکن و نمایشگاه بین‌المللی کتاب کودک شانگهای، دو رویداد مهم در زمینه اقتصاد نشر در این کشور هستند.

نگاه تخصصی به جامعه هدف در برگزاری نمایشگاه کتاب کودک، از جمله نکات مورد توجه در زمینه برگزاری این نمایشگاه‌هاست. در نمایشگاه کتاب شانگهای، بخش فروش و بخش تخصصی، فضای مجزایی دارند و برنامه زمان‌بندی برای بازدید مخاطب عام و مخاطب تخصصی حوزه کتاب در نظر گرفته شده است. مخاطبان نمایشگاه پکن نیز افراد فعال در زمینه کتاب هستند؛ شرکت‌های انتشاراتی، ناشرهای بین‌المللی، مؤلفان، مترجمان، ویراستاران و اصحاب رسانه.

تجارب چین در برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، می‌تواند به تخصصی‌تر شدن و پررنگ‌تر شدن جنبه بین‌المللی نمایشگاه کتاب تهران کمک کند و مخاطب این نمایشگاه‌ها را از مشتریان نهایی، به کسب‌وکارهای مرتبط، هدایت کند.